Υπερχοληστερολαιμία – Δυσλιπιδαιμία

Η χοληστερόλη είναι μία ουσία που βρίσκεται στο αίμα και στα κύτταρα όλων των ανθρώπων, και είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της καλής υγείας. Σε σύγκριση με τα άτομα που έχουν φυσιολογική χοληστερόλη, τα άτομα με υψηλή χοληστερόλη διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για έμφραγμα του μυοκαρδίου, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο και άλλα προβλήματα υγείας. Όσο υψηλότερη η χοληστερόλη, τόσο μεγαλύτερος είναι αυτός ο κίνδυνος.

Υπάρχουν λίγοι διαφορετικοί τύποι χοληστερόλης, και τα επίπεδα όλων μετρώνται με εξέταση αίματος:

• Ολική χοληστερόλη

• LDL χοληστερόλη – Μερικοί την ονομάζουν "κακή" χοληστερόλη, επειδή όταν είναι αυξημένη, αυξάνεται παράλληλα και ο κίνδυνος προσβολής από έμφραγμα του μυοκαρδίου, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο και άλλα προβλήματα υγείας.

• HDL χοληστερόλη – Μερικοί την ονομάζουν "καλή" χοληστερόλη, επειδή όταν είναι αυξημένη, μειώνεται παράλληλα και ο κίνδυνος προσβολής από έμφραγμα του μυοκαρδίου, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο και άλλα προβλήματα υγείας.

• Τριγλυκερίδια – Τα τριγλυκερίδια δεν είναι χοληστερόλη. Είναι ένας τύπος λιπιδίων, που συνήθως μετρώνται ταυτόχρονα με τη χοληστερόλη. Τα υψηλά τριγλυκερίδια αυξάνουν επίσης τον κίνδυνο προσβολής από έμφραγμα του μυοκαρδίου και αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο.

Σε έλεγχο των λιπιδίων πρέπει να υποβάλλονται τα άτομα που:

• Πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2

• Πάσχουν από κάποιο καρδιαγγειακό νόσημα

• Έχουν αρτηριακή υπέρταση

• Καπνίζουν

• Είναι υπέρβαροι

• Έχουν οικογενειακό ιστορικό πρώιμης εμφάνισης καρδιαγγειακής νόσου

• Έχουν ιστορικό οικογενούς υπερχοληστερολαιμίας

• Πάσχουν από χρόνια νεφροπάθεια

• Πάσχουν από χρόνια φλεγμονώδη νόσο

• Πάσχουν από υποθυρεοειδισμό

• Είναι άντρες ηλικίας άνω των 40 ετών ή γυναίκες ηλικίας άνω των 50 ετών

Ρωτήστε τον ιατρό σας ποιές είναι οι φυσιολογικές τιμές χοληστερόλης. Τα επίπεδα που ορίζονται ως φυσιολογικά είναι διαφορετικά για κάθε άτομο.

Γενικά, τα άτομα που δεν είναι καρδιοπαθείς, θα πρέπει να στοχεύουν σε:

• Ολική χοληστερόλη κάτω από 190 mg/dl

• LDL χοληστερόλη κάτω από 130 mg/dl

• HDL χοληστερόλη μεγαλύτερη από 40 mg/dl για τους άντρες και 46 mg/dl για τις γυναίκες

• Τριγλυκερίδια κάτω από 150 mg/dl

Ωστόσο, ο συνολικός καρδιαγγειακός κίνδυνος, δηλαδή ο κίνδυνος προσβολής από κάποιο εκ των ανωτέρω νοσημάτων στη δεκαετία, δεν εξαρτάται μόνο από τη χοληστερόλη ή τα τριγλυκερίδια. Ζητήστε από τον καρδιολόγο σας να υπολογίσει τον δικό σας συνολικό καρδιαγγειακό κίνδυνο. Η υψηλή χοληστερόλη από μόνη της, δεν αποτελεί πάντα λόγο ανησυχίας. Είναι, όμως, ένας από τους παράγοντες που μπορεί να αυξήσουν τον συνολικό καρδιαγγειακό κίνδυνο. Άλλοι παράγοντες που αυξάνουν περισσότερο τον ίδιο κίνδυνο είναι:

• Το κάπνισμα και γενικά η χρήση προϊόντων καπνού

• Η αυξημένη αρτηριακή πίεση

• Το άρρεν φύλο (και οι γυναίκες διατρέχουν κίνδυνο, οι άντρες όμως διατρέχουν μεγαλύτερο)

• Η μεγάλη ηλικία

• Η προσβολή συγγενών 1ου βαθμού από καρδιαγγειακή νόσο (π.χ. έμφραγμα του μυοκαρδίου ή αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο) σε μικρή ηλικία. Συγκεκριμένα, εάν πρόκειται για άντρα συγγενή μικρότερο των 55 ετών, και εάν πρόκειται για γυναίκα συγγενή μικρότερη των 60 ετών.

Εάν ο συνολικός κίνδυνος είναι αυξημένος, η αυξημένη χοληστερόλη αποτελεί πρόβλημα. Από την άλλη, εάν ο συνολικός κίνδυνος είναι χαμηλός, η αυξημένη χοληστερόλη δεν έχει μεγάλη σημασία.

Δεν χρειάζονται φάρμακα όλοι όσοι έχουν αυξημένη χοληστερόλη. Ο καρδιολόγος θα αποφασίσει εάν χρειάζεστε φαρμακευτική αγωγή και ποιά, ανάλογα με της τιμές χοληστερόλης και τον συνολικό καρδιαγγειακό της κίνδυνο βάσει του SCORE της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας (European Society of Cardiology, ESC).

Πιθανόν να πρέπει να λάβετε κάποιο υπολιπιδαιμικό φάρμακο – το συνηθέστερα χρησιμοποιούμενο ονομάζεται στατίνη (π.χ. ατορβαστατίνη, ροσουβαστατίνη κλπ.) – εάν:

• Έχετε ήδη προσβληθεί από αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο.

• Πάσχετε από στεφανιαία νόσο (έμφραγμα του μυοκαρδίου, σταθερή στηθάγχη κ.ά.).

• Πάσχετε από περιφερική αγγειακή νόσο, δηλαδή το περπάτημα σας προκαλεί πόνο στα πόδια, επειδή οι αρτηρίες των κάτω άκρων παρουσιάζουν σημαντική αθηροσκλήρωση.

• Πάσχετε από σακχαρώδη διαβήτη.

• Πάσχετε από ανεύρυσμα στην κοιλιακή αορτή, δηλαδή διάταση στην κύρια αρτηρία της κοιλιακής χώρας.

Τα άτομα με οποιαδήποτε από τις παραπάνω καταστάσεις, θα πρέπει να λαμβάνουν στατίνη ανεξάρτητα από τα επίπεδα της χοληστερόλης. Εάν ο ιατρός, σας συστήσει φαρμακευτική αγωγή με στατίνη, θα πρέπει να την εφαρμόσετε. Τα φάρμακα αυτά είναι τα πιο αποτελεσματικά στη μείωση της LDL χοληστερόλης και στην αποτροπή του εμφράγματος μυοκαρδίου, του αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου και του θανάτου. Τα φάμακα αυτά μπορούν να μειώσουν τα επίπεδα της LDL χοληστερόλης κατά 20–60%. Επιπλέον, οι στατίνες μειώνουν τα τριγλυκερίδια και αυξάνουν σε μικρό βαθμό την HDL χοληστερόλη.

Όσον αφορά την αποτελεσματικότητα των στατινών, στην πρωτογενή πρόληψη δηλαδή σε ανθρώπους που δεν έχουν υποστεί κατά το παρελθόν κάποιο αγγειακό αθηροσκληρωτικό επεισόδιο, τα φάρμακα αυτά επιτυγχάνουν μία μικρή ελάττωση της θνησιμότητας από κάθε αιτία [1,2]. Αυτή η σχετική ελάττωση μεταφράζεται σε μία μικρή απόλυτη μείωση των θανάτων της τάξης του 0.09% ανά έτος [1].

Στη δευτερογενή πρόληψη, δηλαδή σε ανθρώπους που έχουν ήδη υποστεί κάποιο αγγειακό αθηροσκληρωτικό επεισόδιο, η αποτελεσματικότητα των φαρμάκων αυτών είναι μεγαλύτερη. Για παράδειγμα, μία μετα-ανάλυση 34 μελετών με περίπου 25.000 συμμετέχοντες έδειξε ότι τέσσερα χρόνια θεραπείας με στατίνη αποτρέπουν έναν θάνατο, έναν θάνατο από στεφανιαία νόσο και έναν θάνατο από καρδιαγγειακά αίτια για κάθε 110, 96 και 117 ασθενείς που υποβάλλονται σε θεραπεία, αντίστοιχα [3].

Ο ιατρός θα σας ενημερώσει για τις πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες των στατινών, η συνηθέστερη των οποίων είναι ο πόνος στους μύες (μυαλγία/μυοπάθεια) και η αύξηση των ηπατικών ενζύμων (των τρανσαμινασών). Και οι δύο ανεπιθύμητες ενέργειες συνήθως εκδηλώνονται τους πρώτους 1–2 μήνες από την έναρξη της θεραπείας, ενώ είναι παροδικές και πλήρως αναστρέψιμες, μετά τη διακοπή της στατίνης.

Στην εμφάνιση της μυοπάθειας συμβάλλει η κατανάλωση αλκοόλ, καθώς και η έντονη άσκηση. Πριν και αμέσως μετά την έντονη σωματική καταπόνηση, η στατίνη θα πρέπει να διακόπτεται προσωρινά.

Οι στατίνες μπορεί να επιδράσουν στον μεταβολισμό της γλυκόζης συμβάλλοντας έτσι στην εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη ή επηρεάζοντας τον έλεγχο του διαβήτη σε άτομα που πάσχουν ήδη από αυτή τη νόσο. Αυτό μεταφράζεται σε ένα νέο περιστατικό διαβήτη για κάθε 500 άτομα που υποβάλλονται σε θεραπεία με στατίνη. Ωστόσο, τα οφέλη των στατινών στην καταπολέμηση των καρδιαγγειακών νοσημάτων ξεπερνούν τον κίνδυνο που απορρέει από την πρόκληση διαβήτη.

Ορισμένα φάρμακα (συμπεριλαμβανομένων και των αντιβιοτικών), αλλά και ο χυμός του γκρέιπφρουτ, αυξάνουν τα επίπεδα των στατινών στο αίμα, και συνεπώς αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης ανεπιθύμητων ενεργειών.

Κάθε ασθενής που λαμβάνει στατίνη θα πρέπει να ενημερώνει τον ιατρό του, όταν παρουσιάζει μυϊκούς πόνους ή όταν προστίθεται οποιοδήποτε νέο φάρμακο στην αγωγή του.

Πριν την έναρξη της στατίνης, ο καρδιολόγος θα σας υποβάλλει σε μερικές απλές αιματολογικές εξετάσεις, για να ελέγξει την κατάσταση των μυών, του θυρεοειδούς αδένα και του ήπατός σας. Έναν έως δύο μήνες μετά την έναρξη της θεραπείας θα σας ζητήσει τις ίδιες ακριβώς εξετάσεις, αλλά και επανέλεγχο των λιπιδίων, για να αξιολογήσει το θεραπευτικό αποτέλεσμα της χορηγούμενης θεραπείας.

Όσον αφορά τους νέους ασθενείς (20 έως 40 ετών), δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία σχετικά με την ασφάλεια των στατινών μετά από δεκαετίες χορήγησης. Επίσης, δεν είναι βέβαιο εάν η μακροχρόνια θεραπεία οδηγεί σε καλύτερη έκβαση συγκριτικά με την αναβολή της θεραπείας μέχρις ότου ο καρδιαγγειακός κίνδυνος του ασθενή φτάσει σε τέτοιο επίπεδο που η χρήση της στατίνης να είναι επιβεβλημένη. Οι στατίνες αντενδείκνυνται στην κύηση.

Επειδή τα βραχυπρόθεσμα οφέλη της θεραπείας μπορεί να είναι περιορισμένα, ακόμα και ένα χαμηλό ποσοστό ανεπιθύμητων ενεργειών θα μπορούσε να εξανεμίσει το δυνητικό όφελος σε μία ομάδα τόσο χαμηλού κινδύνου.

Όσον αφορά τους ηλικιωμένους, δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία για την έκβαση της θεραπείας σε αυτή την ηλικιακή ομάδα, επειδή στις μεγάλες μελέτες είχαν συμπεριληφθεί λίγα ηλικιωμένα άτομα. Η απόφαση για χορήγηση στατίνης σε άτομα 75 ετών και άνω θα πρέπει να εξατομικεύεται με βάση τα πιθανά οφέλη και τους κινδύνους. Κάποιοι ειδικοί στα λιπίδια δεν χορηγούν στατίνη σε άτομα άνω των 85 ετών.

Στη μείωση της χοληστερόλης, πέρα από τα φάρμακα, συμβάλλουν και οι αλλαγές στον τρόπο ζωής (υγιεινοδιαιτητικά μέτρα), δηλαδή:

• Η απώλεια βάρους

• Η σωματική άσκηση

• Η διακοπή του καπνίσματος

• Η αποφυγή του κόκκινου κρέατος, του βουτύρου, των γαλακτοκομικών με πολλά λιπαρά και άλλων τροφών με πολλά κορεσμένα λίπη.

• Η αποφυγή των επεξεργασμένων δημητριακών (λευκό ψωμί, ρύζι, μακαρόνια), διότι συμβάλλουν στην αύξηση των τριγλυκεριδίων.

• Σε όσους καταναλώνουν αλκοόλ, συνιστάται αυτοσυγκράτηση. Για τους άντρες, η ημερήσια κατανάλωση αλκοόλ δεν πρέπει να ξεπερνά τα δύο ποτήρια κρασί, ή τις δύο μεζούρες (25 ml) ποτού ή το ένα μεγάλο ποτήρι (570 ml) μπύρας. Για τις γυναίκες οι αντίστοιχες επιτρεπόμενες ποσότητες είναι οι μισές. Τα άτομα με αυξημένα τριγλυκερίδια θα πρέπει να απέχουν από το αλκοόλ.

Το σκόρδο και το λεμόνι δεν είναι καθόλου αποτελεσματικά στη μείωση των λιπιδίων.

Οι φυτικές στανόλες και στερόλες δρουν εμποδίζοντας την απορρόφηση της χοληστερόλης από το έντερο. Περιέχονται εκ φύσεως σε ορισμένα φρούτα, λαχανικά, φυτικά έλαια, ξηρούς καρπούς και σπόρους. Διατίθενται επίσης σε πολλά επεξεργασμένα προϊόντα όπως μαργαρίνη και τυρί. Οι μαργαρίνες αυτές έχουν το 5πλάσιο κόστος των συνηθισμένων μαργαρινών. Παρά το γεγονός ότι τα προϊόντα αυτά μειώνουν σε μικρό βαθμό τα επίπεδα της "κακής" χοληστερόλης, δεν υπάρχουν μελέτες που να αποδεικνύουν μειωμένα ποσοστά στεφανιαίας νόσου στα άτομα που καταναλώνουν συμπληρώματα με φυτικές στανόλες και στερόλες. Αντίθετα, υπάρχουν ενδείξεις ότι τα προϊόντα αυτά μπορεί στην πραγματικότητα να αυξάνουν τον κίνδυνο.

Η θεραπεία κατά της υψηλής χοληστερόλης και/ή των αυξημένων τριγλυκεριδίων είναι μία ισόβια διαδικασία. Αν και τα φάρμακα μπορούν γρήγορα να μειώσουν τα επίπεδα των λιπιδίων, οι αλλαγές στον τρόπο ζωής θα χρειαστούν 6–12 μήνες για να αποδώσουν.